Dobranocka, także wieczorynka – 1) emitowany na antenie radiowej lub telewizyjnej program dla dzieci na dobranoc, w radiu najczęściej słuchowiska, w telewizji seriale animowane lub lalkowe; 2) wtórnie nazwa ta używana jest współcześnie także na określenie bajek do czytania na dobranoc, np. zbiory dobranocek, najpiękniejszych dobranocek czy dobranocek na każdy dzień roku. Bajki na dobranoc jako rytuał przed zaśnięciem mają długą tradycję, od najdawniejszych czasów rodzice i dziadkowie opowiadali je dzieciom, później także czytali. Wraz z rozwojem techniki rolę tę przejęły też media. Po II wojnie światowej pojawiły się pierwsze audycje radiowe na dobranoc. Jedną z najstarszych była amerykańska stacja radiowa w okupowanej Austrii o nazwie Rot-Weiß-Rot nadająca audycję-dobranockę o Piaskowym Dziadku. Stacja wkrótce została zamknięta, a w nowej RAVAG w latach 50. Marga Franck wymyśliła postać innego człowieczka, który w programie Das Traummännlein kommt opowiadał bajki nadesłane przez znanych autorów. Od 1956 Radio DDR I wróciło do postaci Piaskowego Dziadka, który na wiele lat zagościł też w niemieckiej telewizji. Dobranocka ta pojawiła się w 1959 r. i była emitowana w NRD pt. Unser Sandmännchen, a w RFN jako Sandmännchen. Po zjednoczeniu bajka ta w 1991 r. została zdjęta z zachodnioniemieckiej telewizji i nadal emitowana we wschodniej berlińsko-brandenburskiej, a potem także na kanałach lokalnych RBB, MDR i kanale dla dzieci KiKA. Dobranocka ta to najdłuższy serial animowany na świecie. Na przestrzeni lat w odcinkach dostrzec można wpływ aktualnych wydarzeń, zmian politycznych, odkryć, przemian cywilizacyjnych itd. Długą historię ma również dobranocka w Rosji, na której wychowuje się już 3. pokolenie dzieci. Od 1964, początkowo w ZSRR, potem w Federacji Rosyjskiej nadawany jest program Спокойной ночи, малыши!. Od 1991 r. emitowany jest na kanale Россия-1, po wiadomościach lokalnych, w godz. programie występuje prowadzący oraz rozmawiające z nim lalkowe postacie misia, zajączka, świnki czy pieska, a także puszczane są króciutkie filmy animowane. Dobranocki stały się niezwykle popularne w krajach bloku socjalistycznego, w krajach kapitalistycznych zjawisko to występowało rzadko, zastępowane raczej przez kanały tematyczne lub kilkugodzinne programy dla dzieci, które raczej nie można określić mianem dobranocki. W telewizji czechosłowackiej od 1963 r. (odpowiednio w 2 wersjach językowych), w niedzielę wieczorem nadawano Stříbrné zrcátko, po 1965 r. program nosił tytuł Večerníček. Symbolem czeskiej dobranocki był chłopiec Večerníček w papierowej czapce, który wita dzieci i życzy im dobrej nocy. Na Słowacji czołówka programu to pasterz z psem, świecący i gaszący gwiazdy. Od 1973 r. dobranocki były nadawane w kolorze i codziennie. Najczęściej emitowano czeskie bajki, jak Krecik, Makowa panienka, Rusałka Amelka, Bajki z mchu i paproci. Reżyserem najlepszych bajek był Ladislav Čapek. Po rozpadzie Czechosłowacji w 1993 r. program był emitowany osobno w telewizji czeskiej i słowackiej. W Czechach w 2012 r. dobranocka z 1. programu przeniosła się na ČT 2. powstał specjalny program dla dzieci ČT :D, gdzie dobranocka jest nadawana równolegle. Na Węgrzech dobranocka nosiła tytuł Esti mese. Jedną z najbardziej lubianych bajek na dobranoc jest tu seria o przygodach misia TV Maci, która pojawiła się w telewizji węgierskiej jako pierwsza w 1963 r., i nadawana jest z przerwami do dziś. Od pewnego czasu także poza krajami z byłego bloku socjalistycznego pojawiają się krótkie bajki na dobranoc. Np. w telewizji szwajcarskiej w latach 1986-2006 nadawano dziesięciominutowe Guetnachtgschichtli, do czego powrócono w 2012 r. Jednocześnie nadawano także odpowiednik tego programu w języku retoromańskim pt. Istorgia da buna notg, emisję zakończono w 2009. We Włoszech od 2012 na kanale tematycznym Rai Yoyo nadawany jest program Buonanotte con le favole. Pora nadawana jest bardzo późna, ale odpowiednia do czasu, o którym włoskie dzieci chodzą spać, dobranocka trwa 10-15 min. Zjawisko upowszechniania dobranocek na Zachodzie jest ciekawe, gdyż już od lat 90. istniała tu tendencja do powstawania specjalnych stacji telewizyjnych dla dzieci emitujących w większości kreskówki (w tym własne produkcje). Do najpopularniejszych, najstarszych i najbardziej ze sobą rywalizujących należą Cartoon Network, Nickelodeon czy Disney Channel. Jednak w ostatnich czasach, także w USA, toczy się dyskusja nad wielogodzinnymi programami na dobranoc (w USA trwają 3 godziny; które zdaniem ekspertów zamiast usypiać dzieci, nie pozwalają im zasnąć. Na Zachodzie coraz częściej dowodzi się korzystnego wpływu krótkich dobranocek na dobry sen i próbuje się wprowadzać rozwiązania, z których w krajach, gdzie istniały dobranocki, obecnie się rezygnuje na rzecz całodobowych kanałów tematycznych dla dzieci. W Polsce Emisja: W Polsce początki emisji dobranocek zbiegają się z początkami telewizji w l. 50 XX w. Dobranocki nadawane były w ogólnopolskiej TVP 1 w godzinach wieczornych. Do 1993 program nosił nazwę Dobranocka, w l. 70 program na dobranoc nadawany w niedziele został nazwany Wieczorynka. Na antenie TVP1 dobranocka była emitowana do r., przed dziennikiem telewizyjnym rozpoczynającym się o w zależności od długości programu o godz. lub Większość widzów jako początek dobranocek zapamiętała kultową godzinę Początkowo bajka na dobranoc trwała min., a pod koniec od poniedziałku do piątku 5-10 min, a w niedziele była zawsze dłuższa i wynosiła 20-30 min. Ostatni raz Wieczorynka pojawiła się na antenie z końcem sierpnia 2013, a przez ostatnie pół roku bajki na dobranoc nadawane były w cyklach o różnych nazwach, np. w niedzielę Walt Disney Przedstawia. Początkowo okrajanie czasu emisji dobranocki, a wreszcie pomysł rezygnacji z jej nadawania wzbudziła kontrowersje i powszechne oburzenie. W lutym 2014 TVP 1 ostatecznie postanowił zrezygnować z nadawania dobranocki w czasie antenowym o najlepszej oglądalności i przeniósł dobranockę do nowo powstałego kanału dla dzieci ABC, gdzie pojawia się o godz. 19 i trwa godzinę. W ostatnim dniu nadawania dobranocki na antenie TVP1 i pierwszym w ABC bajki były wyświetlane równolegle. Od 1992 r. do dziś dobranocka jest też emitowana w telewizji Polonia, o godz. Z poszerzeniem dostępności kanału Kultura w 2013 r., także tutaj pojawiła się dobranocka o nadawane są tylko polskie bajki. Nieco inny charakter ma dobranocka na kanale dla dzieci MiniMini, gdzie w latach 2010-2013 pojawił się 5-minutowy program nawiązujący do najstarszej formy dobranocki pt. Czytanki na dobranoc, w którym bajki czytali dzieciom polscy aktorzy. Miał on charakter edukacyjny, zachęcając do wspólnego czytania. Opowieści ilustrowały dziecięce rysunki, a scenografią było naturalne otoczenie do lektury, np. pokój dziecięcy czy wnętrze księgarni. Historia: Pierwsze dobranocki lat 50. i 60. XX w. nie były jeszcze animowane, występowali w nich aktorzy, zabawki, ruchome plansze. Jedną z pierwszych postaci występujących w dobranockach była pacynka Pan Cerowany, wykonana z rękawiczki z naszytymi guzikami-oczami. Miś z okienka emitowany był od 1958 r. aż do 1973. Towarzyszył programowi Baju, baj, w którym znajdował się dział porad czytelniczych pt. Książki dla ciebie. W „okienku” miś prowadził rozmowy z aktorem (najpierw Stanisławem Wyszyńskim, potem Bronisławem Pawlikiem na temat różnych ciekawych książek. W 1959 r. pojawiły się Przygody Gąski Balbinki, których źródłem były opowiadania Danuty Mancewicz zamieszczane w „Świerszczyku” i wydane potem także w formie książeczki. Animacja była jeszcze prymitywna, każdy odcinek był zespołem statycznych plansz pokazujących przygody Gąski Balbinki i sepleniącego Kurczaka Ptysia, a do tego dialogi czytała autorka Danuta Mancewicz. Prymitywna animację stosowano także w Przygodach Gapiszona (1964-1966), którego pomysłodawcą i autorem ilustracji był Bohdan Butenko. Tytułowy Gapiszon był namalowany na szklanej tafli, za którą przesuwano krajobrazy Warszawy. Najstarszą polską animację Jacka i Agatkę wymyśliła Wanda Chotomska. Dobranocka ta pojawiła się na czarno-białych ekranach r. i była wyświetlana trzy razy w tygodniu (wtorki, czwartki i soboty). Opowiadała o perypetiach rodzeństwa: grzecznej Agatki i jej młodszego, psotnego brata Jacka. Ich zachowania i pomysły komentowała przez ścianę sąsiadka – pani Zosia. Bohaterowie tej dobranocki byli pacynkami, składającymi się z nałożonej na dłoń animatorki czarnej rękawiczki i malowanej główki wykonanej z piłeczki pingpongowej. Dobranocka była nadawana przez 11 lat i cieszyła się ogromną popularnością, imieniem Jacka i Agatki nazywano szkoły i przedszkola, powstawały zabawki, a nawet seria kosmetyków. Dobranocka ta przyczyniła się do powstania Orderu Uśmiechu w 1968 r., na antenie Jacek i Agatka ogłosili konkurs na projekt tego honorowego odznaczenia. Większość dobranocek wykonanych różnymi technikami powstała w łódzkim Studiu Małych Form Filmowych Se-ma-for (od 1990 r. Studio Filmowe Se-Ma-For). Tu od lat 60. produkowano bajki: lalkowe jak, Miś Uszatek (1975-1987), Pingwin Pik-Pok (1988-92), Trzy misie (1982–1986, 2000–2003), Maurycy i Hawranek (1986–1990), Opowiadania Muminków (1977-1982), rysunkowe np. Zaczarowany ołówek (1964-1977), Dziwny świat kota Filemona i Przygody kota Filemona (1972-1981), Przygód kilka wróbla Ćwirka (1983-1989), plastelinowe [Plastelinki] (1980-1990) czy Plastusiowy pamiętnik. Ciekawostką jest fakt, że produkowano tu także seriale zagraniczne, jak fr. lalkowy Miś Coralgol (1967-1974) czy wersje polskie zagranicznych produkcji np. Muminków (190-1992, emisja od 1993). Drugim wielkim producentem animowanych dobranocek jest Studio Filmów Rysunkowych w Bielsku-Białej, gdzie powstały Bolek i Lolek, Miś Kudłatek (1971-1973), Reksio (1967-1990), Marceli Szpak dziwi się światu (1984-1986), Kangurek Hip-Hop (1975-1980) czy Porwanie Baltazara Gąbki (1969-1970) i Wyprawa Profesora Gąbki (1978-1980), Lis Leon (1981-1984, 1992-1993), Między nami bocianami (1997-2003). W warszawskim Studiu Miniatur Filmowych powstały animowane Proszę słonia (1968), Przygody Koziołka Matołka (1969-1971), Pomysłowy Dobromir (1973-1975),Wędrówki Pyzy (1977-1983) czy kukiełkowo animowany Piesek w kratkę (1968-1972). Dobranocki powstawały także w innych mniejszych studiach, np. w działającym od lat 80. XX w. poznańskim Studiu Filmów Animowanych, gdzie powstał np. Miś Fantazy (2008-2012). Niektóre dobranocki były nadawane kilka razy w tygodniu, inne w konkretnym dniu (oczywiście w różnych latach), np. Latający Zajączek w czwartki, Makowa panienka czy Daszeńka w środy. Najczęściej czołówki polskich dobranocek pokazywały wieczorne miasto z dachami, kotem, sową, lub daną porę roku (wersje na 4 pory roku), w święta pojawiały się specjalne czołówki. W latach 70. w dobranockach zaczęto pokazywać bajki z zagranicy, zarówno z „bratnich krajów”, jak i z Zachodu. Królowały czechosłowackie kreskówki, Krecik (1956-2002), Makowa panienka (od 1972), Rusałka Amelka (od 1975), Bajki z mchu i paproci (od 1968), Chłopiec z plakatu (1970-1981), Przygody rozbójnika Rumcajsa (od 1967), Psi żywot (1991). Wyświetlano bajki rosyjskie (np. Wilk i zając 1969-2005; Kiwaczek 1969, 1971,1974 i 1983), węgierskie (Latający Zajączek 1978; Fred, postrach kotów ok. 1971-1986; Pom pom 1980-1982), niemieckie (Piaskowy Dziadek od lat 70.; Tabaluga 1994-2002), francuskie (Barbapapa 1975, 1999). W latach 80. i 90. bajek z Zachodu było coraz więcej, a po roku 1991 zdominowały one dobranockę. Kreskówki disneyowskie od 1991 r. emitowano w sobotnim cyklu Walt Disney przedstawia (potem pojawiał się także w niedzielę, istniał do 2005), gdzie pojawiły się Przygody Myszki Miki i Kaczora Donalda (1994-1996, 2001, 2007, 2012), Nowe przygody Kubusia Puchatka (1992-1993, 1994-1995, 1997-1998, 2007-2008) czy Gumisie (1985-1991, 2012-2013). Z zagranicznych dobranocek szczególną popularnością cieszyły się Smerfy (1987-1999), Pszczółka Maja (1982-1983), japoń. Wiewiórcze opowieści (1990) i Pani Łyżeczka (od 1983), ang. 1984-1987 O czym szumią wierzby, Stacyjkowo (2010-2011), Noddy (od 2007), Mały Miś (1996-2001), kanad. Opowieści z Zielonego Lasu (1998-1999), Eckhart – mysz o wielkim sercu (2002-2003). Polskie dobranocki były niezwykle popularne w czasach PRL-u w bloku państw socjalistycznych. Chyba wszystkie dzieci NRD, ZSRR, Jugosławii czy Czechosłowacji znały Misia Uszatka czy Bolka i Lolka. Najlepiej sprzedającą się dobranocką wszech czasów był serial o Uszatku, kochano go głównie w Słowenii (Medvedek Uhec) i Finlandii (Nalle Luppakorva), a także w Katalonii, Macedonii, Holandii, Japonii, na Słowacji i na Węgrzech. Treść i wymowa: Wiele filmowych dobranocek ma swoje źródło w utworach literackich, np. Przygody Koziołka Matołka powstały na podstawie książek Kornela Makuszyńskiego (i oryg. ilustracji Mariana Walentynowicza), Plastusiowy pamiętnik książek Marii Kownackiej, Wędrówki Pyzy Hanny Januszewskiej (która była także narratorką dobranocki). Podstawą Przygód Gąski Balbinki był komiks drukowany w „Płomyczku”, tu też ukazywał się komiks Bohdana Butenki o przygodach dwóch psów pt. Gucio i Cezar, z którego powstała dobranocka w l. 1976-1977. Jedna z najpopularniejszych dobranocek Miś Uszatek najpierw pojawił się w opowieściach dla dzieci Czesława Janczarskiego drukowanych w czasopiśmie dla dzieci „Miś”, a potem także w książkach. Literackie źródła miało także wiele dobranocek zagranicznych, np. czechosł. Rusałka Amelka, Przygody Rozbojnika Rumcajsa, ang. O czym szumią wierzby itp. W dobranockach, ich świecie i zachowaniu bohaterów odnaleźć możemy ideały i realia czasów, w których powstały, a także obraz ówczesnego dziecka, adekwatne dla niego tematy i stosowane metody wychowawcze. I tak np. w Kiwaczku znajdziemy realia życia w ZSRR (pionierów, czyny społeczne, jak np. zbiórka złomu), w Misiu Kudłatku ostrzeżenie przed zabawą lampą naftową, Plastuś mieszka w drewnianym zasuwanym piórniku. Niektóre odcinki bajek po latach zaskakują, np. w 1 z odcinków Makowa panienka i Motyl Emanuel zupełnie bez poprawności politycznej wypowiadają się o tureckim Księżycu, w innej Makowa panienka pilnuje pijanego motyla, żeby mu się nic nie stało. Bułgarska ulubiona dobranocka pt. Suncho (Сънчоa) z l. 80. to połączenie niewinnych dziecięcych zabaw i treści politycznych. W rosyjskiej dobranocce Спокойной ночи, малыши! dość często pojawiają się treści patriotyczne, np. wypowiedzi o bohaterskiej armii rosyjskiej. Jacek i Agatka, Miś Uszatek, Miś Kudłatek, Plastusiowy pamiętnik i wiele innych mają też cel dydaktyczny, uczą właściwych zachowań w różnych sytuacjach, odpowiednich relacji z rodzeństwem, przyjaciółmi, bycia pilnym uczniem, rozwiązywania dziecięcych problemów. Często w dobranockach pojawiają się superbohaterowie, którzy rozwiązują problemy dzieci i spieszą im z pomocą, albo też dają nauczkę rozrabiakom, łobuzom czy leniom (Latający Zajączek czy Zaczarowany Ołówek), albo też psotnicy czy lenie, którzy sami wpakowywali się w problemy i czuli na własnym przykładzie (Miś Kudłatek, Piesek w kratkę). Dobranocki zachęcają też do bycia twórczym (Zaczarowany Ołówek) i majsterkowania (Pomysłowy Dobromir; scenariusze pisał tu sam Adam Słodowy). Wiele bajek ma też cel edukacyjny: poznanie przyrody (Przygód kilka wróbla Ćwirka, Marceli Szpak dziwi się światu, Między nami bocianami, Trzy misie, Kasztaniaki), Polski (Wędrówki Pyzy), świata (Przygody Koziołka Matołka), realiów średniowiecznych i współczesnych wynalazków (cykle o prof. Baltazarze Gąbce). Nauce zawsze towarzyszy jednak zabawa i humor. Porównując dobranocki z pierwszych dziesięcioleci i późniejsze, można zauważyć odejście od dydaktyki i edukacji na rzecz przygód, zabawy i wyobraźni. W starszych dobranockach można zauważyć po pierwsze poważne traktowanie dzieci, po drugie brak agresji i przemocy, co często występuje we współczesnych bajkach. Dobroć, przyjaźń, harmonia, możliwość poradzenia sobie z problemami, cudowny świat, niezwykłe przygody to cechy, które sprawiają, ze młodsi kochają te dobranocki, a starsi wspominają je z sentymentem. Niektóre dobranocki są nieme tylko z tłem muzycznym (Bolek i Lolek), inne zachowują jedynie odgłosy wydawane przez bohaterów (Krecik, Reksio), jeszcze inne mają narratora (Rusałka Amelka, Wędrówki Pyzy), wreszcie mają pełną wersje dialogową (Miś Coralgol, Miś Uszatek). Zmiany te były związane z rozwojem techniki animacji, choć warto zauważyć, że popularne starsze dobranocki nie zmieniały swojej techniki, niekiedy jedynie nieco ją udoskonalały. W wielu dobranockach (wersjach oryginalnych i adaptowanych) swoich głosów użyczali sami autorzy, np. Hanna Januszewska w Wędrówkach Pyzy, sławy aktorskie (któż nie pamięta Rusałki Amelki w wykonaniu Ireny Kwiatkowskiej), piosenki wykonywali popularni piosenkarze i zespoły (np. w niektórych odcinkach Pieska w kratkę czy Bolka i Lolka śpiewają Alibabki, muzykę do Misia Coralgola stworzyła Mireille). Tło muzyczne tworzono na użytek dobranocek lub też wykorzystywano popularne ówcześnie piosenki (np. Ałły Pugaczowej czy Włodzimierza Wysockiego w Wilku i zającu). Większość dobranocek była kochana przez dzieci i ich rodziców, ale były też takie, które zostały zdjęte z anteny na prośbę widzów, np. uznane za przerażające O czym szumią wierzby. Oglądający są też często przywiązani do oryginalnych wersji i z niechęcią podchodzą do zmienionych kontynuacji, np. na podstawie Pomysłowego Dobromira stworzono serię Pomysłowy wnuczek z rysunkami Edwarda Lutczyna; serial zakończył się jednak po kilkunastu odcinkach. Ciekawostki: Postacie z dobranocek żyją własnym życiem, towarzyszy im cały biznes produkujący zabawki, ubranka z nadrukami, przedmioty użytkowe, kosmetyki czy słodycze. Świętuje się też rocznice obecności na antenie danego kraju różnych postaci z bajek. W 1997 r. Telewizja Polska i „Gazeta Wyborcza” zorganizowały plebiscyt na dobranockę wszech czasów, którą wygrała polska kreskówka Bolek i Lolek, a na kolejnych pozycjach znalazły się amerykańskie Smerfy i rosyjski Wilk i zając. Zaskoczeniem było 4. miejsce najstarszej i prymitywnej technicznie dobranocki Przygody Gąski Balbinki. Kieszonka: Dobranocki budzą w małych i dużych ciepłe uczucia. Dzieci poprzednich pokoleń często i chętnie wspominają dobranocki swoich czasów W Internecie wiele jest stron internetowych poświęconych dyskusjom na ich temat, wspomnieniom, plebiscytom. Istnieją także poświęcone im muzea, w Polsce Muzeum Dobranocek (wcześniejsza nazwa Muzeum Dobranocek PRL-u) w Rzeszowie gromadzące przedmioty związane z dobranockami, organizujące wystawy i popularyzujące wiedzę o dobranockach różnych czasów. W roku 2008 powstała Fundacja Filmowa Se-ma-for, której zadaniem jest wspieranie twórczości dla dzieci, realizacja filmów autorskich i debiutów oraz prowadzenie Muzeum Animacji (wcześniej Muzeum Bajki), w którego zbiorach znajdują się lalki, dekoracje z filmów i sprzęt zdjęciowy. Fundacja jest organizatorem imprezy Se-ma-for Film Festival; pierwszy raz odbył się we wrześniu 2010 r. Od 2009 r. działa projekt „Łódź Bajkowa”, tworzący rodzinny szlak bajkowy łączący rzeźby postaci z powstałych w tym mieście dobranocek (pierwszym był Miś Uszatek). Warto zastanowić się nad przyczynami usunięcia od 2014 roku dobranocek z programu TVP 1. W czasie antenowym, przeznaczonym kiedyś dla dzieci, emitowany jest program Świat się kręci. Literatura: Lepman J., Die schönsten Gute-Nacht-Geschichten. Zürich 1957-1968. Petzold V., Das Sandmännchen. Alles über unseren Fernsehstar, Hamburg 2009. Schurian-Bremecker Ch., Kindliche Einschlafrituale im Kontext sozialer und kultureller Heterogenität, Kassel 2008. serwis The Children's Television Community, ed. by J. Alison Bryant, New York 2007. Tygodnik „Radio i telewizja” (kolejne lata) Netografia: Autorka hasła: dr Elżbieta Zarych, Uniwersytet Jagielloński
Dziadku drogi dziadku nie chcemy jeszcze spaćChoć tu zabawić nas, przecież wieszNa dobranoc bajka musi być, naszym gościem bądź, gościem bądź. Dzi Dawne polskie wieczorynki zdobywały serca najmłodszych widzów zarówno w kraju, jak i za granicą, a ich czołowymi producentami były Studio Małych Form Filmowych Se-ma-for w Łodzi oraz Studio Filmów Rysunkowych w Bielsku-Białej. Przypominamy najważniejsze PRL-owskie bajki oraz uwielbianych przez dzieci bohaterów. Kultowe dobranocki z PRL-u 1. Miś Uszatek (1975–1987, Studio Małych Form Filmowych Se-ma-for w Łodzi) Któż nie pamięta urokliwej animacji lalkowej o pluszowym misiu z klapniętym uszkiem i jego zwierzęcych przyjaciołach? Serial Miś Uszatek, nakręcony na podstawie opowiadań Czesława Janczarskiego, składał się ze 104 odcinków i dystrybuowany był w ponad 20 krajach na całym świecie. W oryginalnej wersji tytułowemu bohaterowi głosu użyczył Mieczysław Czechowicz, który pod koniec każdego epizodu ciepłym głosem żegnał się z młodą publicznością słowami piosenki: Pora na dobranoc, bo już księżyc świeci. Dzieci lubią misie, misie lubią dzieci. 2. Przygody Bolka i Lolka (1972-1980, Studio Filmów Rysunkowych w Bielsku-Białej) Bohaterami tej animacji rysunkowej byli dwaj mali chłopcy spędzający czas na wspólnych podróżach i zabawach, w trakcie których zacierała się granica między „rzeczywistością” a dziecięcą fantazją… Na przestrzeni lat powstało 10 edycji serialu o Bolku i Lolku. Najobszerniejsza z nich, zatytułowana Przygody Bolka i Lolka, liczyła 63 odcinki; to także w tej serii pojawiła się nowa bohaterka – dziewczynka o imieniu Tola. 3. Przygody kota Filemona (1977–1981, Studio Małych Form Filmowych Se-ma-for w Łodzi) Ta sympatyczna kreskówka dla dzieci (współodpowiedzialna za wychowanie wielu kociarzy) przedstawiała perypetie dwóch kotów: małego i ciekawego świata Filemona oraz roztropnego i znudzonego otaczającą rzeczywistością Bonifacego. I choć – jak głosi znane powiedzenie – „dzieciństwo kończy się, wtedy gdy zaczynamy utożsamiać się z Bonifacym”, serial o białym i czarnym kocie gromadził przed telewizorami osoby w każdym wieku. 4. Reksio (1967–1990, prod. Studio Filmów Rysunkowych w Bielsku-Białej) Piesek o imieniu Reksio był biało-brązowym kundelkiem mieszkającym w budzie przy domu swoich właścicieli. Bajka traktowała o nietuzinkowych przygodach urokliwego zwierzęcia i zawieranych przez nie międzygatunkowych przyjaźniach. Reżyserem kreskówki był Lechosław Marszałek, który zaprojektował również postać Reksia. Co ciekawe, piesek ten pojawiał się również w niektórych odcinkach serialu o Bolku i Lolku. 5. Dziwne przygody Koziołka Matołka (1969-1971, Studio Miniatur Filmowych w Warszawie) “W Pacanowie kozy kują, więc Koziołek, mądra głowa, błąka się po całym świecie, aby dojść do Pacanowa…” Podczas każdego odcinka tego serialu rysunkowego mali widzowie obserwowali wędrówkę wytrwałego Koziołka Matołka, który na drodze do celu napotykał liczne trudności… Postać głównego bohatera wyszła spod pióra Kornela Makuszyńskiego i kredki Mariana Walentynowicza (autora komiksów). 6. Przygody Misia Colargola (1968-1974, Studio Małych Form Filmowych Se-ma-for w Łodzi) Przygody Misia Colargola, będące połączeniem animacji lalkowej i rysunkowej, powstały na kanwie opowiadań francuskiej pisarki Olgi Pouchine. Za wygląd serialowego bohatera – charakterystyczną rudą grzywkę, niebieskie oczka i różowy nosek – odpowiadał Tadeusz Wilkosz. Colargol to “[…] miś, co zawsze śpiewać chciał. Lecz choć bardzo kochał śpiew, wciąż fałszował pośród drzew. Aż raz ptaków król dał mu flecik tak czarowny, że dziś mały miś śpiewa prawie jak słowik. Fiu fiu fiu fiu fiu fiu. Fiu!” 7. Opowiadania Muminków (1977-1982, Studio Małych Form Filmowych Se-ma-for w Łodzi) Opowiadania Muminków nakręcono na prawach do słynnego cyklu powieściowego fińskiej pisarki Tove Jansson. Serial został zrealizowany w bardzo rzadko spotykanej technice animacyjnej wykorzystującej lalki półpłaskie. Głównymi bajkowymi postaciami były: Muminek, Mama, Tata, Mała Mi, Ryjek i Włóczykij. Od czasu do czasu dolinę zamieszkiwaną przez bohaterów nawiedzała tajemnicza Buka… 8. Zaczarowany ołówek (1964-1977, Studio Małych Form Filmowych Se-ma-for w Łodzi) Bohaterami kreskówki Zaczarowany ołówek byli chłopiec o imieniu Piotrek i jego piesek – Pimpek. Zawsze kiedy owa dwójka znajdowała się w tarapatach, pojawiał się mały czerwony krasnoludek, który zaopatrywał chłopca w tytułowy przedmiot. Każda rzecz narysowana za pomocą zaczarowanego ołówka stawała się rzeczywistością. Któż nie marzyłby o takim gadżecie? 9. Różne przygody Gąski Balbinki (1959, Studio Filmów Rysunkowych w Bielsku-Białej) Jedna z najstarszych polskich wieczorynek. Jej głównymi postaciami były tytułowa Gąska Balbinka oraz zaprzyjaźniony z nią Kurczak Ptyś. Poszczególne około 7-minutowe odcinki serialu tworzyło od kilku do kilkunastu nieruchomych kartek z narysowanymi bohaterami, którym głosu użyczała aktorka Danuta Mancewicz. Owo proste wykonanie, w połączeniu z uroczymi protagonistami i fabułą, wystarczyło by zdobyć serca oglądających bajkę dzieci. 10. Jacek i Agatka (1962–1973, Telewizja Polska) Jacek i Agatka to imiona dwóch pacynek składających się z nakładanych na ręce lalkarzy czarnych rękawiczek i pomalowanych drewnianych główek. Każdy epizod ukazywał perypetie kukiełkowego rodzeństwa, pełniąc przy tym funkcję rozrywkowo-dydaktyczną. Twórczynią programu telewizyjnego była Wanda Chotomska. Głos pod Jacka i Agatkę podkładała aktorka Zofia Raciborska. Udostępnij “Top 10 – kultowe dobranocki z czasów PRL” swoim znajomym. 1 godzina najpiękniejszych polskich kołysanek. A wśród nich siwa chmurka po niebie płynie, siwy ptaszek za oknem śpi, mały świerszczyk zasnął w kominie, zaśn W ramach pasma dobranockowego na przestrzeni lat emitowano wiele seriali animowanych. Dużą popularnością cieszyły się Pszczółka Maja, Krecik, Gumisie, Smerfy… Dorośli i młodzież z sentymentem wspominają także polskie bajki – dzięki którym mamy takie postacie jak Bolek i Lolek, Reksio czy Pomysłowy Dobromir. W ostatnim plebiscycie mieliście okazję wybrać te najlepsze – ale wyłącznie polskie. W głosowaniu wzięło udział ponad tysiąc trzysta wami wyniki!20. Podróże kapitana Klipera1986–1990Sympatyczna opowieść o przygodach rudobrodego kapitana Klipera i jego przyjaciela, małpki Gogo. Kapitan trudni się przewozem towarów, skrupulatnie prowadzi dziennik pokładowy i w swoich rejsach nader często natyka się na pirata, Szalonego Rogera, któremu z kolei towarzyszy wredne ptaszysko. Do ekranu przykuwały dzieci nie tylko rubaszny śmiech kapitana i jego niezwykle rozumne uwagi natury życiowej, ale i charakterystyczny motyw muzyczny czołówki, który łatwo było zanucić/zagwizdać i wyklaskać, a potrafił towarzyszyć widzowi przez Tajemnica szyfru Marabuta1967–1979Tajemnica szyfru Marabuta to jedna z niewielu opowieści kryminalnych przeznaczonych dla najmłodszych. Głównymi bohaterami są tutaj dwaj detektywi – pies Kajetan Chrumps i kot Makawity, którzy tropią niebezpiecznego przestępcę, kameleona Super. Wciągające śledztwo to nie jedyna wielka zaleta serialu Macieja Wojtyszki. Uwagę zwracają także przepiękne rysunki wykonane przez Grażynę Dłużniewską. Świat antropomorficznych zwierząt jest niezwykły, tajemniczy, czasem niebezpieczny, a widz może się w niego zagłębić i spróbować rozwikłać fabularną Film pod strasznym tytułem1992–1996Mający zaledwie trzynaście odcinków serial w reżyserii zasłużonego dla polskich animacji Leszka Gałysza to opowieść o dwóch zaprzyjaźnionych, pełnych osobliwych indywidualności rodzinach – jedna z nich żyje w puszczy, druga natomiast rezyduje w rzece. Pewnego razu, w wyniku tajemniczych wydarzeń, cała grupa staje w obliczu zagrożenia ze strony niebezpiecznych rycerzy Marbatów. Film pod strasznym tytułem wyróżnia się przede wszystkim fantazyjnymi, niezapomnianymi bohaterami oraz na swój sposób dziwnym, magicznym klimatem osadzonym w ludowości. Właśnie dzięki tej baśniowej atmosferze serial potrafił bez reszty pochłonąć widza, nie tylko tego Proszę słonia1968, 1978 Serial animowany powstały na podstawie książki Ludwika Jerzego Kerna opowiada o przyjaźni chłopca i jego niezwykłego słonia. Niezwykłego, bo porcelanowego. Mały Pinio zaprzyjaźnia się ze znalezioną na strychu figurką słonia. Karmiona porcjami witamin ożywa i przybiera rozmiary prawdziwego słonia, stając się wyjątkowym zwierzęciem domowym – słoniem Dominikiem. Późniejszy film długometrażowy pod tym samym tytułem wyreżyserował w 1978 roku Witold Giersz, jeden z najwybitniejszych polskich twórców animacji – dla dzieci i Plastusiowy pamiętnik1980Dobranocka na motywach powieści Marii Kownackiej to ciekawe połączenie filmu z animacją. Tosia, uczennica pierwszej klasy (w tej roli urocza Magda Ziembińska) lepi z plasteliny małą czerwoną figurkę z wielkimi uszkami. Plastuś, bo takie otrzymuje imię figurka, od tej pory mieszka w jej piórniku, razem z gumką-myszką, ołówkiem, kredkami i innymi przyborami szkolnymi. Plastuś towarzyszy Tosi w domu i szkole, obserwując, komentując i biorąc udział w różnych przygodach. Dziś ta historia trąci myszką, ale warto na chwilę wrócić do szkoły z dawnych lat – to niezwykle przyjemna podróż w Mały pingwin Pik-Pok1989–1992Jedna z tych produkcji Se-Ma-Fora, do której wracam najchętniej. Rezolutny, ciekawy świata pingwin Pik-Pok to postać, której niestraszne są żadne przygody – wyrusza z Wyspy Śnieżnych Burz na spotkanie innym stworzeniom i lądom. Urocza animacja lalkowa, ciekawe historie zawarte w każdym z odcinków i kojący głos Joanny Stasiewicz to elementy, które składają się na bardzo przyjemną w odbiorze i – ze względu na czytelny morał – edukacyjnie wartościową opowieść. Kto wie, być może to właśnie dzięki Pik-Pokowi tak bardzo kocham dziś podróże?14. Pampalini, łowca zwierząt1975–1980Ciao! Jestem Pampalini, łowca zwierząt, niezastąpiony, niezawodny. Któż nie słyszał o Pampalinim? Ano wszyscy słyszeli, a już na pewno mali widzowie dobranocek. Czy to lew, czy krokodyl, hipopotam, czy nawet yeti – dziarski i odważny Pampalini niczego się nie boi! Zdarza mu się jednak przeceniać swoje zdolności myśliwego, co nierzadko kończy się ucieczką pechowego łowcy. Bajka dostarczała najmłodszym nie tylko rozrywki w postaci niezwykłych przygód. Każdy odcinek wzbogacony był o kilka ciekawostek dotyczących dzikich zwierząt, na które akurat czaił się niefrasobliwy Kulfon, co z ciebie wyrośnie? / Bardzo przygodowe podróże Kulfona1996–1997, 1997–1999 Zapewne większość z nas potrafi z głowy zaśpiewać chociaż początek piosenki zawartej w tytule serialu. Niemal każdy potrafi też przywołać w wyobraźni postać dziwnego, trochę nieokrzesanego osobnika z zarostem, odstającymi uszami i ogromnym czerwonym nosem, której partnerowała żaba Monika. Oboje przeżywali niezwykłe przygody, często o charakterze edukującym najmłodszych widzów. Kulfon i Monika na trwałe zapisali się w polskiej kulturze, a głos Mirosława Wieprzewskiego w roli tytułowego bohatera do dziś można bez trudu sobie Tajemnice wiklinowej zatoki1985–1988Jedna z najbardziej psychodelicznych produkcji na liście. Historia przyjaźni piżmaka Serafina i szczura Archibalda ilustrowana jest doskonałą muzyką w stylu country wykonywaną przez zespół Little Ole Opry i Alibabki. Motyw przewodni z wpadającym w ucho, filozoficznym „I raz na wierzchu, raz na dnie” to tylko jeden z kilku świetnych utworów, które pojawiają się w tej dobranocce. Każdorazowo muzyka wspomagana jest szaloną, kolorową animacją, przyprawiającą dorosłych o ból głowy. Przygody Serafina, który rozpoczyna samodzielne życie, to jedno z najciekawszych wspomnień Przygody Misia Colargola1968–1974Choć sam serial powstał w studiu Se-Ma-For, to postać Colargola wywodzi się z Francji, gdzie w latach pięćdziesiątych stworzyła ją pisarka Olga Pouchine. Potem było słuchowisko, a jeszcze później postanowiono ruszyć z Colargolem do telewizji. Produkcja imponującej liczby pięćdziesięciu trzech odcinków trwała sześć lat i pochłonęła wiele pracy, głównie w kwestii tworzenia samej kukiełki misia. Część odcinków została zmontowana w filmy pełnometrażowe, które premierę miały już po zakończeniu serialu. Losy Colargola śledzić mogli nie tylko widzowie w Polsce, lecz również w kilkudziesięciu innych krajach. [Łukasz Budnik, fragment zestawienia] . 76 38 27 467 175 407 274 468